Μόχλευση και Απομόχλευση

Από το καλοκαίρι του 2007 μέχρι σήμερα, οι παγκόσμιες οικονομίες βρίσκονται στη δίνη μιας άνευ προηγουμένου κρίσης χρέους. Αν και έχουν γίνει εκατομμύρια συζητήσεις για το πρόβλημα του χρέους, σπανίως επισημαίνεται το εξής πολύ απλό: ότι στην ουσία του το χρέος δεν είναι παρά μεταφορά κατανάλωσης από το μέλλον στο παρόν. Με τις χρηματαγορές να λειτουργούν ως μια ιδιότυπη χρηματοοικονομική μηχανή του χρόνου. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι η κρίση ήταν αναπόφευκτη και ως ένα σημείο μηχανισμός αυτοάμυνας του συστήματος, διότι αν δεν επισυνέβαινε τότε οι σημερινές αδηφάγες γενιές θα είχαν ξεπαστρέψει με ευκολία κάθε πόρο του πλανήτη, μην αφήνοντας ούτε ψίχουλο για τους επόμενους.

Είναι φανερό λοιπόν ότι αφού ο υπερβολικός δανεισμός είναι η αιτία, η απόμοχλευση είναι η φυσιολογική και αναπόφευκτη διέξοδος. Πως μπορεί να επιτευχθεί;

α) Οικονομική ανάπτυξη. Αν ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ είναι υψηλότερος από τα επιτόκια τότε το προϊόν αυξάνεται ταχύτερα του χρέους με αποτέλεσμα τη σχετική σμίκρυνση του τελευταίου.

β) Περικοπές δαπανών και λιτότητα με σκοπό τη δημιουργία πρωτογενών πλεονασμάτων που θα αποπληρώσουν το χρέος.

γ) Πληθωρισμός. Η άνοδος των τιμών λειτουργεί σαν έμμεσο “haircut” του χρέους, αν τα πραγματικά επιτόκια (πραγματικό επιτόκιο=ονομαστικό επιτόκιο-πληθωρισμός)

δ) Αναδιαρθρώσεις χρέους κάθε μορφής και είδους.

Το α) μάλλον πρέπει να το ξεχάσουμε για αρκετό καιρό. Το β) μου φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο να λειτουργήσει. Από ιστορικής απόψεως, είχα διαβάσει σε πρόσφατο άρθρο, το μόνο κράτος που κατάφερε συστηματικά να μειώσει το χρέος του μέσω πρωτογενών πλεονασμάτων ήταν η Βρετανική Αυτοκρατορία την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης…

Το γ) είναι μια λύση που έχω υποστηρίξει πολλές φορές στο παρελθόν, όμως πλέον αντιλαμβάνομαι τις δυσκολίες της. Το πόσο καλά θα λειτουργήσει εξαρτάται από τη χρονική διάρθρωση του χρέους. Αν το χρέος είναι μακροπρόθεσμο τότε μπορείς να εγκλωβίσεις τους ομολογιούχους σε αρνητικά πραγματικά επιτόκια και να τους μαδήσεις σιγά σιγά. Αν όμως το χρέος είναι βραχυπρόθεσμο τότε πρέπει να ανανεώνεται συνεχώς, όπερ εστί υψηλότερα επιτόκια.

Το δ) συνιστά μια διελκυστίνδα μεταξύ δανειστών και δανειζόμενων. Ένα bras de fer στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Έχει γραφτεί ότι η αναδιαπραγμάτευση του χρέους τραυματίζει ανεπανόρθωτα την αφερεγγυότητα του δανειζόμενου, με αποτέλεσμα να δανείζεται στο μέλλον με εξαιρετικά απεχθής όρους. Νομίζω ότι ο κίνδυνος αυτός έχει μεγαλοποιηθεί. Οι αγορές έχουν αποδείξει ότι δεν έχουν ισχυρή μνήμη και υπό το θέλγητρο του κέρδους, ξεχνούν εύκολο το αμαρτωλό παρελθόν. Οι νέοι ομολογιούχοι θα εξετάσουν τις νέες δυνατότητες αποπληρωμής του δανειζόμενου και όχι πως αυτές επετεύχθησαν.

Το μεγαλύτερο εμπόδιο για την υιοθέτηση μιας τέτοιας λύσης, κατά τη γνώμη μου, είναι πολιτικό, αφού οι ομολογιούχοι δεν είναι τίποτε παππούδες και γιαγιάδες όπως στο παρελθόν που μπορείς εύκολα να τους ξεγελάσεις. Είναι πανίσχυροι θεσμικοί που έχουν τη δύναμη και τις διασυνδέσεις να επιβάλλουν τη θέληση τους μέσω του πολιτικού συστήματος.

Με τον έναν η με τον άλλο τρόπο, το σύστημα θα πρέπει να απομοχλευθεί. Το πόσο χρονικό διάστημα θα κρατήσει αυτή η διαδικασία είναι δύσκολο να αποφανθεί κανείς, στο κάτω κάτω της γραφής εξαρτάται από συγκεκριμένες πολιτικές αποφάσεις που είτε θα παρθούν, είτε δεν θα παρθούν. Αν οι κυβερνώντες αποφασίσουν να προστατεύσουν πάση θυσία τα συμφέροντα των πιστωτών εις βάρος της ευρύτερης ευημερίας, δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά για αυτό.

Το σίγουρο είναι ένα, ότι αν το χρέος (ιδιωτικό και δημόσιο) δεν υποχωρήσει σε σχετικούς όρους (δηλαδή ως προς το προϊόν) σε αρκετά χαμηλότερα επίπεδα δεν μπορούμε να μιλάμε για ανάπτυξη σε υγιή βάση.