Η ορθολογικότητα του ανορθολογικού.

Τις πρώτες εβδομάδες σαν νεοσύλλεκτος στο κέντρο και ενώ κάναμε βήμα για την παρέλαση, ένας θηριώδης, μαλλιαρός τύπος που κάποιος αξιωματικός είχε την ατυχή έμπνευση να ορίσει ομαδάρχη, θεώρησε ότι είναι μέρος των καθηκόντων του να απαιτεί με προσβλητικό ύφος να βελτιώσω το βήμα μου (μια χαρά πήγαινα). Εκεί κατάλαβα ότι αν δεν έκανα κάτι δραστικό δεν θα ξεφορτωνόμουν εύκολα τον γορίλλα ούτε τις επόμενες μέρες. Στο διάλλειμα της παρέλασης λοιπόν, καθώς ο νεάντερνταλ έσταζε ιδρώτα και βρωμούσε σαν άλογο από την υπερπροσπάθεια να σύρει τα 110+ κιλά του μέσα στο λιοπύρι, του ζήτησα τον λόγο με έντονο ύφος, συνοδεία μερικών "γαλλικών". Να σημειώσω ότι σε περίπτωση που ερχόμασταν στα χέρια δεν είχα καμία τύχη (μόνο και από την μυρωδιά θα μπορούσε να με εξοντώσει), όμως ποιος είναι διατεθειμένος να εισπράξει 20 μέρες φυλάκη στα καλά καθούμενα; Διότι τόση είναι η ταρίφα σε περίπτωση καβγά, χωρίς βέβαια να κάτσει να ασχοληθεί ο οποιοσδήποτε αξιωματικος με περιττές λεπτομέρειες του τύπου ποιος φταίει κτλ.. Το αποτέλεσμα είναι ότι δεν ασχολήθηκε ξανά μαζί μου (βρήκε άλλους).

Το ενδιαφέρον πίσω από αυτό το ασήμαντο συμβάν είναι ότι κατ’ουσίαν παρουσιάζει μια παιγνιοθεωρητική (game-theoretic) βάση τόσο ως προς τη δομή της συγκρουσιακής κατάστασης που περιγράφει, όσο και ως προς τη λύση της. Συναντάτε δε και στη βιβλιογραφία, έχοντας ως πρότυπο σχετικά παράδειγμα ένα αυτοκτονικό παιχνίδι/στοίχημα ονόματι "chicken". Πως παίζετε το chicken? Δυο οδηγοί κατευθύνουν τα αυτοκίνητα τους ο ένας προς το μέρος του άλλου με μεγάλη ταχύτητα. Αυτός που θα αποκλίνει πρώτος από την πορεία της μετωπικής σύγκρουσης (θα δειλιάσει δηλαδή) είναι και ο χαμένος του παιχνιδιού, ο τολμηρός οδηγός κερδίζει.

Όλα αυτά μπορούν να τεθούν σε ένα γενικό πλαίσιο και να περιγραφούν αριθμητικά!

Έστω Χ θετικός αριθμός που συμβολίζει το έπαθλο του παιγνίου και δυο παίκτες. Υπάρχουν μόνο τέσσερα δυνατά σενάρια:


• Και οι δυο παίκτες δειλιάζουν. Η απολαβή είναι Χ έκαστος.


• Ο ένας από τους δυο δειλιάζει (απολαβή = 0), αυτός που τόλμησε κερδίζει (απολαβή=2Χ)


• Και οι δυο τολμούν. Απολαβή -2Χ και για τους δυο. (στην αυθεντική εκδοχή του chicken σημαίνει θανατηφόρα μετωπική)

Ποιά είναι άριστη στρατηγική για να κερδηθεί το παίγνιο;

Το μυστικό της επιλογής της άριστης στρατηγικής επαφίεται στον σωστό υπολογισμό των δυνητικών επιλογών του αντίπαλου δεδομένου των δικών μας επιλογών. Αν για παράδειγμα, ο πρώτος παίκτης βρει έναν τρόπο έτσι ώστε να κάνει πιστευτό στον αντίπαλο ότι θα τολμήσει (πχ στο παίγνιο να κόψει το καλώδιο των φρένων προτού μπει στο αυτοκίνητο), τότε σίγουρα θα κερδίσει το παίγνιο, αφού με δεδομένο ότι ο πρώτος παίκτης θα τολμήσει, η άριστη επιλογή του δεύτερου είναι να δειλιάσει (δηλαδή, έχει να επιλέξει μεταξύ 0 και -2Χ, ορθολογικά θα επιλέξει το δεύτερο).

Νομίζω ότι πλέον έχει γίνει σαφής ο τίτλος του κειμένου. Μια ανορθολογική επιλογή, αν γίνει πιστευτή-αξιόπιστη από τον αντίπαλο, θα τον οδηγήσει σε επιλογές που θα κάνουν την φαινομενικά ανορθολογική στρατηγική νικηφόρα, άρα εκ του αποτελέσματος ορθολογική!

Λίγο αλλόκοτα παραδείγματα, όμως το γενικό πλαίσιο που σκιαγραφείτε έχει τεράστιες εφαρμογές στην επιχειρηματική αρένα, στην διεθνή πολιτική σκηνή, στις στρατιωτικές τακτικές και ειδικά στην διπλωματία. Η κεντρική ιδέα είναι ότι μπορείς να αποκομίσεις τεράστια στρατηγικά οφέλη, προσποιούμενος πειστικά και ορθολογικά σκεπτόμενος τον τρελό.

Ολοκληρώνω το κείμενο με μια υποθετική ερώτηση.

Τι θα συνέβαινε αν η Ελληνική κυβέρνηση τις μέρες τις κρίσης αποφάσιζε να κινηθεί με ένα τέτοιον τρόπο; Τι θα γινόταν αν αξιόπιστα απειλούσε:

Α) Αναδιάρθωση του χρέους.

Β) Έξοδο από το ευρώ.

Ούτε συζήτηση ότι οποιαδήποτε από τα δύο σενάρια (αν πραγματωνόταν) θα ήταν καταστροφικό για την Ελληνική οικονομία (ισοδύναμο του να κόψεις το καλώδιο των φρένων και να συγκρουστείς μετωπικά ή να τις αρπάξεις από τον γορίλλα μαζί με 20 μέρες φυλακή από τον λοχαγό).

Θα συνέβαινε αυτό όμως ή δεδομένου ότι και τα δυο αυτά σενάρια θα προκαλούσαν μεγάλες απώλειες στους υπόλοιπους παίκτες (στάση πληρωμών θα προκαλούσε domino effect στην ευρωζώνη, τεράστιες ζημιές στο Γερμανικό τραπεζικό σύστημα, κατρακύλα του ευρώ κτλ.), κάποιος θα μας έπιανε από τον ώμο λέγοντας μας: «σταθείτε ρε παιδιά, θα βρούμε μια καλύτερη λύση».

Δεν υποστηρίζω επ'ουδενί ότι γνωρίζω την απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα. Το πρόβλημα είναι σαφώς πιο σύνθετο από όσο το εκθέτω με πλειάδα παραμέτρων που μπορούν να αλληλεπιδράσουν με τρόπο αναπάντεχο. Το θέτω όμως προς σκέψη και συζήτηση, διότι πολλές φορές η τόλμη στη διπλωματία και η πολιτική ανταμείβονται. Αρκεί βέβαια να μην βρεθούν δύο τρελοί στο ίδιο χωρίο…