Πίσω από ένα πέπλο άγνοιας.

Φαντάσου ότι είσαι ένας κοινωνικός σχεδιαστής που αναλαμβάνει να σχεδιάσει μια νέα κοινωνία. Τι θα επέλεγες; Θα άφηνες τον κόσμο ως έχει; Θα τον άλλαζες; Και αν τον άλλαζες, πως ακριβώς θα τον άλλαζες; Προσοχή όμως μην βιαστείς να αποδώσεις στον εαυτό σου πολυτελείς επαύλεις, κότερα, γυναίκες (ή άντρες ή και τα δύο...), χρήμα και εξουσία, διότι για να είναι πιο δίκαιο το πείραμα, βρίσκεσαι κάτω από ένα πέπλο άγνοιας για την μελλοντική σου θέση στον κόσμο. Σχεδιάζεις από το μηδέν τον κόσμο, αλλά δεν ξέρεις ποιός είσαι , ούτε ποιός θα είσαι στον καινούριο σου κόσμο. Εντελώς τυχαία θα κατανεμηθείς κάπου στην κοινωνία που θα έχεις φτιάξεις. Αν είσαι τυχερός μπορεί να καταλήξεις μέσα ένα ακριβό ζευγάρι παπουτσιών sebago, αν είσαι άτυχος μπορεί να καταλήξεις ξυπόλητος να πλένεις τζάμια στα φανάρια. Ακόμα χειρότερα, έχεις πιθανότητα 1/5 να γεννηθείς ένας μικροτσούτσουνος κινέζος.

Η ιδέα ενός τέτοιου πειράματος σκέψης ανήκει στον John Rawls έναν από τους πιο σημαντικούς πολιτικούς φιλοσόφους του αιώνα. Σκοπός του Rawls ήταν να θεμελιώσει μια θεωρία για την κοινωνική δικαιοσύνη. Ο Rawls όχι μόνο πίστευε ότι η δικαιοσύνη έχει αξία αυτή καθαυτή, αλλά παράλληλα οι θεσμοί μιας κοινωνίας μπορούν να επιβιώσουν μόνο αν είναι αντιληπτοί από τα άτομα ως δίκαιοι: "institutions will survive only if they are perceived to be just".

Το πείραμα σκέψης που μας καλεί να πάρουμε μέρος, να φαντασιωθούμε δηλαδή πως θα ήταν μια δίκαιη κοινωνία όταν οι σχεδιαστές της λαμβάνουν αποφάσεις κάτω από ένα πέπλο άγνοιας (veil of ignorance) για την θέση τους στην κοινωνία, αποτελεί το θεμέλιο λίθο της θεωρίας του.

Το ξεχωριστό στη θεωρία του Rawls είναι ότι δεν απαιτεί οι κοινωνικοί σχεδιαστές να είναι αλτρουιστές για να φτιάξουν ένα δίκαιο κόσμο. Ακόμα και ένας κυνικός ορθολογιστής που νοιάζεται απλά για το ατομικό του συμφέρον  θα επιλέξει αρχές που ικανοποιούν τον κανόνα του maximin (μεγιστοποιήση του ελάχιστου, όπου ελάχιστο για παράδειγμα θα μπορούσε να είναι το εισόδημα, η κατανάλωση, η ευημερία κτλ.) και οδηγεί στη βελτιώση της κατάστασης των ασθενέστερων! (η λογική είναι ότι αν φοβάσαι ότι υπάρχει πιθανότητα να βρεθείς ξυπόλητος ζητιάνος σε ένα φανάρι, θα φροντίσεις να μην υπάρχουν ζητιάνοι έτσι ώστε αυτή η πιθανότητα να ισούται με μηδέν). Φυσικά, προαπαιτούμενο είναι η απόλυτη αμεροληψία (το πέπλο της άγνοιας) του σχεδιαστή. Ας δούμε ένα άλλο παράδειγμα. Αν ο σχεδιαστής γνωρίζει εκ των προτέρων ότι αν αρρωστήσει θα θεραπευτεί στα καλύτερα ιδιωτικά νοσοκομεία, τότε το πιο πιθανό είναι να έχει χεσμένη την δημόσια υγεία. Αν αντίθετα κινδύνευει να καταλήξει σε κάποιο ράντζο ενός δημόσιου νοσοκομείου, τότε μάλλον είναι πιο πιθανό να ενδιαφερθεί παραπάνω για την δημόσια υγεία.

Το Ρολσιανό πέπλο της άγνοιας έκτοτε δέχθηκε πολλές κριτικές, δεν έπαψε όμως να έχει τεράστια επίδραση τόσο στην πολιτική φιλοσοφία όσο και στα δημόσια οικονομικά, προσφέροντας  μια ορθολογική ερμηνεία των αναδιανεμητικών πολιτικών και του κοινωνικού κράτους. Η κοινωνική πολιτική, καθώς και η άμβλυνση της φτώχειας και της ανισότητας δεν είναι ανάγκη να  απορρέουν μόνο από τον αλτρουισμό μας. Αποτελούν και ορθολογική επιλογή της κοινωνίας. Το τελευταίο αυτό συμπέρασμα, κατά την γνώμη μου, εγγυάται την βιωσιμότητα των θεσμών αυτών.